حیوان آزاری

از اموری که از قدیم در میان مردم مرسوم بوده و اکنون نیز گاهی مشاهده می شود، به جنگ واداشتن حیوانات با یکدیگر است. این امر که در میان برخی مردم به عنوان سرگرمی تلقی شده و گاهی افراد زیادی جهت مشاهده آن جمع می شوند، از سوی معصومان علیهم السلام منع شده است، هر چند در برخی روایات از این ممنوعیت به عنوان «مکروه» یاد شده یا از میان حیوانات و پرندگان مختلف، سگ استثنا و به جنگ واداشتن سگ‌ها برای مصالح و اهدافی، مانند شناخت سگ‌های نگهبان رمه و... مجاز شمرده شده است.
 
موضوع دیگر خصی نمودن حیوانات است که جزء افعال مکروه شمرده شده است، چنانکه امام صادق علیه السلام و از پدر بزرگوارش گزارش نموده است: إنه کره إخصاء الدوات و التحریش بیتها؛ همانا خصی کردن حیوانات و به جنگ واداشتن آنها مکروه است. امام باقر نیز در جایی این مهم را مورد توجه قرار داده، تصریح می فرماید: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) صلی الله علیه وآله وسلم  نهی فرموده است از به جنگ واداشتن حیوانات، جز سگها.( شاید جواز به جنگ واداشتن سگ ها به سبب این باشد که سگها به طور کلی نجس العین بوده و نگهداری و ارتباط با آنها جایز نیست، مگر سگ گله که برای حفاظت از حیوانات در بیابان و قریه می توان نگهداری نمود و با جنگ واداشتن آنها، در واقع می توان سگ های آماده حفاظت و مدافع را از سگ های ولگرد تشخیص داد و امنیت گله را تأمین کرد. )
 
همانگونه که اشاره شد، سیره و نگرش معصومان علیهم السلام بر حق حیات حیوانات و پرندگان و حتی حشرات غیر موذی و عدم جواز قتل آنها تعلق گرفته است، با این حال از آن جا که برخی حیوانات ارزش تغذیه ای دارند و می توانند یکی از موارد ضروری و مفید غذایی انسان قرار گیرند، شکار آنان تحت شرایط خاص و مقررات مشخص جایز دانسته شده و انسان  برابر دیدگاه و کردار معصومان علیهم السلام و مکلف است تا در امر شکار حیوانات و پرندگان شکاری نیز مسائلی را در نظر گرفته و اموری را رعایت کند که از آن امور می توان به حقوق صیادی تعبیر کرد.
 

الف- شکار نکردن در شب

یکی از حقوق حیوانات و پرندگان آن است که شب به عنوان زمان امنیت آنها در نظر گرفته شود و در این زمان که هنگام استراحت آنها و آرمیدن در حریم امن آشیانه ولانه است، صید نشوند امام صادق علیه السلام می فرماید: پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) از شکار پرندگان در شب منع فرموده است، زیرا شب، زمان امنیت آنهاست.امام علی بن حسین (علیه السلام) امام چهارم شیعیان نیز به کارگزاران و غلامانش همین سفارش را داشت که هیچ گاه در شب حیوانات را صید نکنید. در روایت دیگر، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ضمن حدیث نسبتا مفصلی می فرماید: به سراغ پرنده در خوابگاهش نروید تا آنکه صبح شود. عده ای از آن حضرت پرسیدند: خوابگاه او چیست ای پیامبر خدا؟ فرمود: شب؛ پس در شب سوی آنها نروید تا آنکه صبح سرزند، و همین طور به سراغ جوجه های آنها نروید تا زمانی که بال در بیاورند و بتوانند پرواز کنند. در ادامه حدیث می فرماید که هرگاه بال در آوردند و توانایی پرواز یافتند، می توانید آنها را صید کنید.( کلینی، همان و حرعاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۲۳۹.)
 

ب- شکار نکردن در آشیانه و لانه

چنانکه اشاره شد از دیگر حقوق حیوانات و پرندگان شکاری که هدف شکار قرار می گیرند آن است که آشیانه و لانه آنها، محل امن قرار گرفته و در آنجا شکار نشوند. این مطلب به روشنی در روایات معصومان علیهم السلام آمده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ضمن نهی از صید پرندگان در شب می افزاید: الطائر فی وکړه آمن بأمان الله، فإذا طار فتصیدوه إن شئتم؛ پرنده در آشیانه اش مصونیت الهی دارد، هرگاه پرواز نمود و از آشیانه بیرون رفت می توانید به صید آن بپردازید. البته این موضوع از عدم صید آنها در شب نیز استفاده می شود، چون عمدتا آنها روز از آشیانه و لانه خود بیرون می روند و در شب برای استراحت و امنیت، به آشیانه ولانه خود بر می گردند و آرامش می یابند. نهی از صید حیوانات و پرندگان قبل از بال درآوردن آنان، نکته دیگری است که از این روایات استفاده می شود و این امر به طور کلی توان حیوان و پرنده را برای فرار و دفاع ایجاب می کند که در لانه و آشیانه امکان آن نیست.
 

ج- امکان پرواز

از روایات گذشته به دست آمد که معصومان علیهم السلام بر عدم جواز صید جوجه قبل از توانایی پرواز تأکید نموده اند. افزون بر روایات گذشته که به گونه غیر مستقیم بر این نکته دلالت داشت، روایاتی وجود دارد که صراحتا بدین حق حیوانات، به ویژه پرندگان می پردازد. از امام علی بن حسین علیه السلام در باره گنجشکی که در منزلی جوجه کرده است، سؤال شد که آیا می توان جوجه آن را گرفت؟ حضرت فرمود: نه، زیرا جوجه در آشیانه اش در ذمه الهی است نباید متعرض آن شد تا زمانی که نمی تواند پرواز کند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و نیز تأکید می فرمود: لاتأتوا الفراخ فی أعشاشها...سراغ جوجه ها در آشیانه هایشان نروید.

و در ادامه می افزاید: ولا تأتوا الفراخ فی عشه حتی یریش ..به صید جوجه‌ها در آشیانه شان نپردازید تا آنکه بال در بیاورند. در جای دیگر آمده است که امام علی علیه السلام فرمود: خداوند متعال از آدمیان پیمان گرفته است که سراغ پرندگان و جوجه های آنها در آشیانه شان نروند تا آنکه امکان پرواز بیابند. پس امکان فرار و توان پرواز نمودن، یکی از شرایط شکار است و قبل از آن، صید آنها نکوهش شده و معصومان علیهم السلامع از آن نهی کرده اند.
 
از این احادیث که صید پرندگان را در حال خواب یا قبل از بال در آوردن منع نموده اند شاید بتوان چنین به دست آورد که مهم ترین عامل یا فلسفه آن جلوگیری از انقراض نسل آنهاست و این خود مقوله ای قابل توجه در محیط زیست است؛ بدین معنا که بشر نباید در صید حیوانات آن قدر زیاده روی کند که موجب از بین رفتن نسل آنها شود و هم چنین از این سخنان می توان ممانعت از صید انواع نادر حیوانات را هم گوشزد کرد.
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391